Οι ταινίες πάντα αποτελούσαν ένα παράθυρο μέσα από το οποίο το κοινό, καθισμένο εκεί στο σκοτάδι, μπορεί να παρατηρήσει την ανθρώπινη φύση από απόσταση.
Σε μία ανδροκρατούμενη κοινωνία, το σινεμά δεν μπορεί παρά να αντικατοπτρίζει τα άτομά της. Ευτυχώς όμως κάποιες φορές συγκρούεται, σχολιάζει, αναδεικνύει και προσφέρει όλα όσα η κοινωνία θα έπρεπε ή θα μπορούσε να είναι. Γι’ αυτό κι έχει τη δύναμη να αλλάξει ίσως κάποια δεδομένα.
Υπάρχουν ατελείωτες μορφές αρρενωπότητας, κάποιες συνδέονται με υγιείς και παραγωγικές συμπεριφορές, άλλες με καταστροφικά και επιβλαβή χαρακτηριστικά. Η υπεραρρενωπότητα (συχνά αναφέρεται και ως τοξική αρρενωπότητα) είναι μια μορφή ανδρισμού που χαρακτηρίζεται από επιδείξεις σωματικής δύναμης, κυριαρχίας, επιθετικότητας και βίας ως κύριο μέσο επίλυσης συγκρούσεων, κάτι που δυστυχώς απεικονίζεται αρκετά συχνά στον σύγχρονο κινηματογράφο.
Ορισμένες ταινίες, ωστόσο, αποφάσισαν να υιοθετήσουν μια πιο ώριμη και οξυδερκή προσέγγιση απέναντι στο θέμα
Πολύ πρόσφατο παράδειγμα, η ταινία μικρού μήκους του Pedro Almodóvar, Strange Way of Life, ο οποίος ακολούθησε ένα μονοπάτι που άνοιξε ο Ang Lee με το αριστουργηματικό Brokeback Mountain, καταρρίπτοντας κάθε αρχέτυπο κλασικών καουμπόηδων. Οι παρακάτω πέντε ταινίες είναι μόνο ένα μικρό δείγμα από όσα το σινεμά μπορεί να αποδημήσει και να χτίσει ξανά από την αρχή.
Θα ξεκινήσω με μια, σύγχρονη μεν, πιο παλιά από τις επόμενες δε, και η μοναδική ταινία της συγκεκριμένης λίστας που έχει σκηνοθετήσει γυναίκα. Όχι γιατί δεν μπορούσα να βρω άλλες (βλ. Maren Ade με το Toni Erdmann, Sofia Coppola με το Somewhere, Annemarie Jacir με το Wajib). Αλλά γιατί είναι πολύ ενδιαφέρον όταν το ίδιο το αντρικό βλέμμα στο σινεμά αποδομεί την κοινωνική του υπόσταση.
Beau Travail (1999) της Claire Denis
Το Beau Travail είναι μια υπέροχα κατασκευασμένη και διαλογιστική εξερεύνηση της αρρενωπότητας, με φόντο τον σκληρό ήλιο και το στρατιωτικό καθεστώς. Στο Τζιμπουτί, Γάλλοι στρατιώτες της Λεγεώνας Ξένων απεικονίζονται να εκπαιδεύονται, να συμμετέχουν σε μαθήματα επίθεσης και να ασκούν το σώμα τους σε ακραία επίπεδα. Ο κεντρικός χαρακτήρας είναι ένας ανασφαλής και ζηλόφθονος άντρας, μέλος της Λεγεώνας. Με την άφιξη του όμορφου και δημοφιλούς νεοσύλλεκτου, τού δημιουργούνται άλλα συναισθήματα, οδηγώντας σε βέβαιη πτώση όλα τα πιστεύω του μέχρι σήμερα.
Moonlight (2016) του Barry Jenkins
Ο ημι-πλασματικός κόσμος του Moonlight είναι γεμάτος με άντρες που ασχολούνται με το να είναι άντρες, χαρακτήρες που υποθέτουν ότι η αρρενωπότητα σημαίνει επιβεβαίωση κυριαρχίας. Τέτοιοι χαρακτήρες καταλαμβάνουν αυτοδιαιωνιζόμενες κοινωνικές ομάδες που διαδίδουν την επιθετικότητα και ενισχύουν τις αρνητικές συμπεριφορές που συνδέονται με την τοξική αρρενωπότητα. Ο βασικός χαρακτήρας, καθώς μεγαλώνει, αναγνωρίζει την ανάγκη να συμμορφωθεί με αυτήν την αποδεκτή ιδέα της αρρενωπότητας. Έχει δύο επιλογές: να αγκαλιάσει την ομοφυλοφιλία του, γνωρίζοντας ότι ίσως τον οδηγήσει στην κακοποίηση και το μίσος, ή να παίξει την ταυτότητα ενός straight αρσενικού και να ζήσει μια πιο ήσυχη ζωή. Και τελικά;
The Square (2017) του Ruben Östlund
Όντας από τους πιο σατιρικούς δημιουργούς του σύγχρονου σινεμά, ο Östlund έχει κάνει μερικά από τα πιο έξυπνα, σκοτεινά, αστεία δράματα που παρατηρούν πονηρά την ανθρώπινη συμπεριφορά (ιδιαίτερα τη δυτική αστική κοινωνία) υπό πίεση ή απειλή. Ωστόσο, η αποδόμηση από τον σκηνοθέτη των εγωισμών, των προκαταλήψεων και των ιδιοσυγκρασιών των προνομιούχων αστικών χαρακτήρων αψηφά με συνέπεια την εύκολη ταύτιση και, με τη σειρά της, μας ωθεί με κομψότητα να αντιμετωπίσουμε τις δικές μας αξίες και το όραμά μας για την ηθική.
Αφού εξέτασε τις κοινωνικές προσδοκίες της αρρενωπότητας μέσα από την ιστορία ενός αλλοτριωμένου Σουηδού οικογενειάρχη στο Force Majeure, ο Östlund, για την πέμπτη μεγάλου μήκους ταινία του, εμβαθύνει στην εξέχουσα σκηνή της σύγχρονης τέχνης για να αποκαλύψει τις διαφορές ανάμεσα σε επιδεικτικά, ουτοπικά ιδεώδη και πιο τρελά λανθασμένες ενέργειες.
Burning (2018) του Lee Chang-dong
Ο Lee Chang-dong με το Burning έχει δημιουργήσει ένα στοιχειωδώς διφορούμενο μεταφυσικό θρίλερ για την απομόνωση, τους κοινωνικούς διαχωρισμούς που στρεβλώνουν την ψυχή και τις πιο σκοτεινές γωνιές της ανδρικής ψυχής. Δεν είναι, όμως, μόνο ένα από τα καλύτερα slow-burning θρίλερ που έχεις δει. Αυτή είναι μια ταινία στην οποία κάθε λεπτομέρεια – από τη γάτα της Hae-mi μέχρι τον φυλακισμένο πατέρα του Jong-su – διαμορφώνει την αίσθηση για το τι συμβαίνει. Χωρίς φανταχτερό στυλ, ο Lee θέλει να αφήνει τις σκηνές να υπάρχουν έτσι ώστε οι ηθοποιοί του να έχουν χρόνο να ξεδιπλώσουν σιγά σιγά την ουσία των χαρακτήρων τους.
Γι’ αυτό και η παρουσία της Hae-mi, αν και τραγική, είναι πολύ σημαντική στη ταινία. Όποτε δεν εμφανίζεται στην οθόνη, η ταινία γίνεται αμέσως πιο σκοτεινή, πιο δυστυχισμένη. Ο Lee θέλει να καταλάβουμε ότι η Hae-mi είναι μια γυναίκα που απειλείται από τις επιθυμίες και τις απαιτήσεις δύο ανδρών που δεν τη βλέπουν όπως είναι στην πραγματικότητα. Γεμάτη με ελεύθερο πνεύμα, γίνεται η αφορμή για τον Jong-su και τον Ben να αποκαλύψουν έναν ανδρισμό που είναι τόσο τοξικός, όσο και επιβεβαιωτικός για τη ζωή.
Close (2022) του Lucas Dhont
Η νέα ταινία του Lukas Dhont, Close, πυροδοτεί μια συζήτηση για το γιατί πρέπει να προστατεύσουμε και να υπερασπιστούμε τα νέα αγόρια και όλες τις ισχυρές ικανότητες σύνδεσης των παιδιών στις μεταξύ τους σχέσεις. Έχει έρθει ο καιρός που είναι πλέον αναγκαίο να ενθαρρύνουμε και να ομαλοποιήσουμε μια υγιή ανδρική κουλτούρα αυθεντικής συναισθηματικής έκφρασης και σύνδεσης, ειδικά μέσα από τα μάτια νεαρών παιδιών. Ενώ καταγράφει ειδυλλιακές, τρυφερές στιγμές της παιδικής ηλικίας, χρησιμεύει επίσης ως μια οδυνηρή υπενθύμιση του πώς η κοινωνία μας δεν έχει ακόμη απομακρυνθεί από τα τοξικά πρότυπα του ανδρισμού.
